فصل پنجم

روش‌هـای پـژوهش

 بدیهی است که هر شاخه­ای از علوم مختلف، نیازمند روش و شیوه خاصی است که بتوان مطابق آن روش، به اهداف آن علم دست یافت. کسانی که درباره روش پژوهش در علوم بحث کرده‌اند، هم‌سخن‌اند که هر رشته از معارف، روش پژوهش ویژه‌ای دارد و با یک روش نمی‌توان در همه علوم تحقیق کرد. اصولاً برای اندیشیدن و پژوهش در علوم مختلف، علمی تدوین شده است به نام «متدولوژی» که یکی از مباحث مهم آن، تعیین روش پژوهش در علوم مختلف است. در این علم مشخص می‌شود که در هریک از شاخه‌های علوم، چگونه و با چه روشی باید پژوهش کرد تا به نتیجه درست رسید.

اینکه این روش را چه کسی تعیین می‌کند و چگونه باید از آن استفاده کرد، بحث دیگری است. اجمالاً، طبیعت مسئله باید نشان دهد که راه حلش چیست و از چه روشی باید استفاده کرد. روش پژوهش در فیزیک با روش پژوهش در ریاضیات متفاوت است. پژوهش در تاریخ هیچ شباهتی به پژوهش در شیمی ندارد؛ در شیمی برای حل مسائل باید در آزمایشگاه مواد را با هم ترکیب کرد و از آزمایش‌ها نتیجه گرفت. در اینجا مشاهده و آزمایش‌های عینی لازم است و تغییرات باید ثبت شود تا بتوان نتیجه‌گیری کرد. اما آیا در تاریخ هم می‌شود آزمایش کرد؟ آیا برای اینکه بدانیم رستم در چه زمانی بود، کجا زندگی می‌کرد و با چه کسانی جنگیده است، باید

به آزمایشگاه مراجعه کنیم؟ این روش، در تاریخ به کار نمی‌آید. در تاریخ برای حل مسائل باید به اسناد و مدارک رجوع کرد. باید کتاب­ها، سنگ‌نوشته‌ها، آثار باستانی و... را از زمان‌های مختلف به هم ضمیمه کرد تا قضیه‌ای کشف و مسئله­ای حل شود.

نکته قابل توجه این است که برای بحث و بررسی درباره هر مسئله­ای، نخست باید روش حل آن مسئله را بدانیم و در این زمینه با یکدیگر توافق کنیم. بدون دانستن روش‌شناسی یک بحث، نمی‌توان در آن بحث به نتیجه مطلوب رسید. البته همین مسئله که روش پژوهش در یک موضوع چیست، خود نیازمند استدلال است.

به‌طور کلی، روش‌ها را به سه دسته کلی تقسیم کرده­اند:

روش تجربی

در علومی مانند فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی، زمین­شناسی، هواشناسی و معدن­شناسی می‌توان از روش تجربی استفاده کرد. البته تجربه انواع مختلفی دارد؛ ولی به‌هرحال، سبک مشترک همه آن علوم، روش تجربی است. این روش را می‌توان در مقایسه با روش سوم که تحلیلی است، روش ترکیبی دانست.

روش نقلی و تاریخی

دسته دیگری از علوم هست که در آنها باید صرفاً از اسناد و مدارک استفاده کرد. تاریخ، نمونه روشن این دسته است. در روش تاریخی باید به متون و اسناد و مدارک مراجعه کرد و ابتدا باید به بررسی میزان اعتبار سند و دلالت آنها پرداخت. این، عنصر اصلی در علومی است که روش پژوهش در آنها،  نقلی و تاریخی است. برای نمونه، اگر بخواهیم بدانیم فلان قومی که در ایران سلطنت می‌کردند، که بودند، کجا بودند، و چه نژادی داشتند، هیچ راهی ندارد، جز اینکه به اسناد و مدارک تاریخی مراجعه کنیم. این مطلب را نمی‌توان در آزمایشگاه تحقیق و بررسی کرد.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: